کشاورزی فراسرزمینی و تولید قراردادی چرا و چگونه؟

اول: انجمن کشت فراسرزمینی ایران اعلام کرد کشور ونزوئلا با هدف کشت فراسرزمینی یک میلیون هکتار زمین کشاورزی در اختیار ایرانیان قرار داده است. در شرایط فعلی اقلیمی ایران، کشت فراسرزمینی سیاستی مناسب برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است تا محصولات استراتژیک با نیاز بالای آبی را در کشورهای دیگر تولید و به داخل کشور منتقل کنیم. اجرای صحیح کشت فراسرزمینی درخصوص محصولات پُرآب‌مصرف و استراتژیک، در تأمین مواد غذایی و ایجاد امنیت غذایی، صرفه‌جویی در منابع طبیعی (آب و خاک)، کاهش وابستگی به محصولات کشاورزی دیگر کشورها، ایجاد تنوع کشت در محصولات کشاورزی و کاهش آثار منفی بحران آب نقش کلیدی دارد.

دوم: بررسی وضعیت منابع آب کشور نشان می‌دهد ایران در چند دهه اخیر در معرض بحران آبی قرار گرفته که با توجه به گرمایش جهانی، تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی، حفظ و صیانت از منابع آبی از اهمیت مضاعفی برخوردار است. بحران آب ایران پدیده‌ای است که در کنار تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش جهانی بر اثر سوء مدیریت و اجرای سیاست‌های اشتباه در حوزه آب ازجمله افزایش حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز، کشاورزی ناکارآمد، برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، برهم‌زدن چرخه تجدیدپذیری آب، سدسازی‌های غیراصولی و… پدید آمده است.

سوم: کمک به حفظ منابع آبی و خاکی کشور، عدم استمرار عرضه کافی جهانی مواد غذایی، واردات آب مجازی به کشور از طریق واردات محصولات پُرآب‌مصرف، افزایش تولید و تأمین امنیت غذایی، عدم اطمینان به بازارهای بین‌المللی برای تأمین تقاضای داخلی مواد غذایی و… از جمله دلایل روی‌آوردن به کشت فراسرزمینی است. ولی باید ترتیباتی اتخاذ شود تا با انتخاب گونه‌های مناسب، منافع این طرح بر هزینه‌های آن فزونی یابد. کشت محصولات استراتژیکی که نیاز به آب بیشتری دارند، باید جزء اولویت‌های کشت فراسرزمینی باشد چراکه کشت اغلب این محصولات در داخل کشور با مشکل مواجه است. دانه‌های روغنی و خوراک دام و طیور ازجمله محصولات استراتژیکی هستند که ایران در سال‌های گذشته به دلیل تنگناهای اقلیمی و ضعف مدیریتی امکان توسعه کشت آنها را نداشته و نیاز اصلی خود را از طریق واردات تأمین کرده است.

چهارم: اجرای موفق کشت فراسرزمینی به همکاری دستگاه‌های اجرائی کشور ازجمله وزارت جهاد کشاورزی، وزارت امور خارجه، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت بهداشت نیاز دارد. قبل از هرگونه اقدام گسترده‌ای در مورد کشت فراسرزمینی، باید جنبه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و دیپلماسی این همکاری خیلی دقیق‌تر مورد بررسی قرار گیرد. کشاورزی فراسرزمینی با وجود منافع کوتاه‌مدتی که دارد، ممکن است در درازمدت از پایداری لازم برخوردار نباشد و به دلایلی مانند تغییر نظام‌های سیاسی، بروز تنش‌های سیاسی و ناامنی، تغییر شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و قانونی کشورهای هدف و بروز بحران‌های پیش‌بینی‌نشده اقلیمی و… با چالش‌های اساسی روبه‌رو شود. فراموش نکنیم تجربه کشت فراسرزمینی ایران پیش از این در برخی پروژه‌ها شکست خورده است و کشاورزان ایرانی به دلیل تنش‌های سیاسی و نبود مناسبات دیپلماتیک قوی از کشورهای میزبان اخراج شده‌اند.

پنجم: در پایان باید بر این نکته اساسی تأکید کنیم که اجرای کشت فراسرزمینی به هیچ وجه نباید مسئولان و تصمیم‌گیران را از برنامه‌ریزی بلندمدت برای تولید محصولات راهبردی و استراتژیک در داخل کشور و اصلاح روند پراشکال کشاورزی داخلی غافل کند، چراکه در صورت عدم توجه به آن، فرصت کشاورزی فراسرزمینی می‌تواند به تهدیدی برای امنیت غذایی آینده ایران تبدیل شود. تقویت کشاورزی داخل نیازمند سازگاری آن با اقلیم است. با افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی، علمی‌کردن کشاورزی و استفاده از فناوری‌های روز، حفاظت و مدیریت بهینه منابع آب و خاک کشور، تدوین و اجرای الگوی کشت متناسب با خاک، اقلیم و ظرفیت منابع آب ایران، گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی و… می‌توان در جهت اصلاح و بهبود کشاورزی داخلی گام‌های اساسی برداشت.

*محمد حسین شیخ محمدی | روزنامه شرق