توسعه ناپایدار و مدیریت ناصحیح منابع آبی مهم ترین عوامل ایجاد کننده وضعیت کنونی ایران هستند. می توان به گذشته بازگشت و ساعت ها درخصوص نابسامانی های مدیریتی که موجب شرایط بحرانی شده اند، صحبت کرد اما قطعا این صحبت ها به تنهایی دردی را دوا نمی کنند. برای نجات زیست بوم ایران، چاره ای نیست جز پذیرفتن شجاعانه اشتباهات گذشته و سعی در تغییر سیاست های آبی در آینده. نیاز داریم سیاست های آبی در راستای توسعه پایدار تنظیم شوند. کاربرد گونه های بومی و پساب در فضای سبز، راهکاری مناسب برای کاهش مصرف آب در مدیریت شهری هستند. می توانیم خشک سالی را مدیریت کنیم و مدیریت خشک سالی یعنی اینکه خودمان را بر شرایط خشک سالی منطبق کنیم.
اول: آب گران بها ترین منبع طبیعی ماست که بدون آن، حیات از چرخه خواهد ایستاد. آن گونه که جمعیت در حال رشد است، منابع آبی که به آن نیاز داریم رشد پیدا نمی کند. کمبود ریزش های بارانی در ایران، پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی، ضعف مدیریتی و… ایران را در زمره کشور های خشک و نیمه خشک قرار داده است. کمبود آب در ایران حادثه ای غیرمترقبه و مختص به دوره ما نیست که با گذشت زمان رفع شود بلکه یکی از مهم ترین مسائل کشور است که در بخش وسیعی از این سرزمین مشهود است. شواهد نشان می دهد که در این سال ها اراده ای جدی، برای برنامه ریزی جهت مقابله با خشک سالی یا پیش بینی آن وجود نداشته است. همواره، به جای برخورد پیشگیرانه و مدیریت خشک سالی، اقدام به واکنش های مقطعی کرده ایم. باید بپذیریم بحران آب جدی است و حیات و موجودیت کشور به آن بستگی دارد.
دوم: مطالعات صورت گرفته در دنیا نشان می دهد بیش از ۵۰ درصد آب مصرفی مناطق شهری صرف آبیاری فضا های سبز می شود؛ ازسوی دیگر، در کشور هایی مانند ایران به علت کمبود آب، فضای سبز آسیب های فراوانی دیده و نگهداری مناسب آن نیازمند صرف هزینه های بالاست. بدیهی است اعمال سیاست های یکپارچه مدیریت منابع برای کاهش اثرات منفی بحران آب از الزاماتی است که تاخیر در اجرای آنها، تبعات زیان بار بسیار شدید اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و… به همراه خواهد داشت؛ اثراتی که در سال های اخیر نشانه هایی از آنها در سطح کشور مشاهده شده است.
سوم: ایران کشوری ممتاز با رتبه بالااز نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی محسوب می شود. ذخایر ژنتیکی گیاهی ایران می تواند به عنوان گنجینه ای گران بها در باغبانی و فضای سبز استفاده شود. متاسفانه در سال های گذشته به دلیل نبود باور و اعتقاد به سرمایه های داخلی، ازجمله گیاهان بومی، حجم انبوهی از گیاهان و بذور وارداتی با خروج مقادیر هنگفت ارز به کشور وارد شده است که به دلیل نیاز آبی بالاو سازگاری و تطابق نداشتن آنها با شرایط آب وهوایی ایران، موجب بروز مشکلات و هزینه های فراوان بعدی به ویژه مصرف بالای آب شده است. کشور ایران با دارابودن تنوع آب وهوایی گسترده و ذخایر ژنتیکی گیاهی فراوان، یکی از غنی ترین کشورها از نظر منابع گیاهی به شمار می رود. در میان این ذخایر عظیم ژنتیکی، گونه های زینتی و مرتعی متعددی وجود دارند که درصورت شناسایی خصوصیات کاربردی آنها، هریک می توانند نقش منحصربه فردی در منظرسازی فضای سبز شهری ایفا کنند. از دید زیست محیطی، استفاده از گیاهان بومی و مقاوم یک منطقه نه تنها به طورکلی مصرف آب را کاهش می دهد بلکه به دلیل مقاومت گیاه به آفات، امراض و خاک های ضعیف منطقه، هزینه استفاده از کود و سموم شیمایی به شدت کاهش پیدا کرده، که این امر باعث کاهش ورود سموم و آفت کش ها به آب های زیرزمینی می شود.
چهارم: لزوم بهره گیری از منابع آبی غیرمتعارف، موضوعی است که امروزه به عنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر در کشور ما نمایان شده است. به علت وقوع بحران کم آبی در کشور استفاده مجدد فاضلاب برای توسعه منابع آبی در دسترس و کاربرد آن در فضای سبز اهمیت ویژه ای یافته است. پایین آمدن سطح آب های زیرزمینی نه تنها باعث گران شدن هزینه پمپاژ آب زیرزمینی شده است بلکه موجب کاهش کیفیت آب نیز می شود. این مشکلات موجب به چالش کشیده شدن پایداری منابع آب زیرزمینی برای استفاده کنندگان مختلف به ویژه بخش فضای سبز شده است. استفاده از پساب خانگی در بخش فضای سبز شهری را به عنوان راه حلی مناسب برای دفع فاضلاب و کاهش مصرف آب در فضای سبز می توان توصیه کرد؛ زیرا اولاجایگزین مناسبی برای آب های با کیفیت خوب بوده و دیگر اینکه عناصر غذایی مورد نیاز را در اختیار گیاه قرار می دهد.
پنجم: توسعه ناپایدار و مدیریت ناصحیح منابع آبی مهم ترین عوامل ایجاد کننده وضعیت کنونی ایران هستند. می توان به گذشته بازگشت و ساعت ها درخصوص نابسامانی های مدیریتی که موجب شرایط بحرانی شده اند، صحبت کرد اما قطعا این صحبت ها به تنهایی دردی را دوا نمی کنند. برای نجات زیست بوم ایران، چاره ای نیست جز پذیرفتن شجاعانه اشتباهات گذشته و سعی در تغییر سیاست های آبی در آینده. نیاز داریم سیاست های آبی در راستای توسعه پایدار تنظیم شوند. کاربرد گونه های بومی و پساب در فضای سبز، راهکاری مناسب برای کاهش مصرف آب در مدیریت شهری هستند. می توانیم خشک سالی را مدیریت کنیم و مدیریت خشک سالی یعنی اینکه خودمان را بر شرایط خشک سالی منطبق کنیم.
*محمد حسین شیخ محمدی | روزنامه شرق