سيل مرگبار در ليبي، ويرانگری طبيعت و هشداري براي ما

اول) در هفته‌ گذشته ليبي با خشم طبيعت روبرو شد. توفان مرگبار «دانيال» و سيل ويرانگر به رودخانه‌ها و شهرهاي ليبي فروريخت و ضمن به ‌جا گذاشتن هزاران كشته و مفقودي، شماري از شهرها و زيرساخت‌هاي حياتي اين كشور را ويران كرد. از ابتداي اين حادثه تلخ، تعداد قربانيان به‌طور مداوم افزايش ‌يافته و طبق تازه‌ترين گزارش سازمان ملل (تا لحظه نگارش اين يادداشت) دست‌كم ۱۵ هزار نفر جان ‌باخته‌اند و ۱۰ هزار نفر نيز همچنان مفقودند. اين حادثه يك تراژدي ويران‌كننده و واقعيتي نگران‌كننده است كه بايد به عمق آن نگاهي دقيق‌تر انداخت و پيام‌هايي از آن براي آينده گرفت.

دوم) درباره علت و پيامدهاي فاجعه‌بار و بي‌سابقه توفان موسوم به «دانيال»، دلايل متعددي مانند «زيرساخت‌هاي ضعيفِ فرسوده»، «برنامه‌ريزي شهري نامناسب و ساخت سكونت‌گاه‌هاي پرجمعيت در مناطق سيل‌خيز»، «جمعيت متراكم ساكن در اطراف سدها» و «تغييرات اقليمي و گرمايش جهاني» مطرح شده است. با آنكه درباره بعضي از اين دلايل اختلاف‌نظرهاي كارشناسي وجود دارد، اما درباره نقش عوامل مرتبط با «تغييرات اقليمي و گرمايش جهاني» كه باعث تشديد سيل ليبي شدند، مي‌توان با قاطعيت سخن گفت.

سوم) پديده تغيير اقليم يكي از چالش‌هاي اجتماعي-زيست‌محيطي انكارناپذيري است كه بسياري از حوزه‌هاي حيات بشر را متاثر ساخته است. دانشمندان وقوع پديده تغيير اقليم را عمدتا حاصل افزايش گازهاي دي‌اكسيد كربن، متان و اكسيد نيتروژن مي‌دانند كه ناشي از استفاده بيش‌ازحد از منابع سوخت‌هاي فسيلي، تخريب جنگل‌ها، تغيير كاربري اراضي، افزايش جمعيت جهان و به‌ تبع آن گسترش روزافزون فعاليت‌هاي صنعتي است. افزايش دماي متوسط جهاني، ذوب شدن يخ‌هاي قطبي، افزايش سطح آب درياها و زيرآب رفتن نواحي ساحلي، تغيير در الگوهاي بارندگي وقوع انقراض‌هاي گسترده، اثر بر توليدات كشاورزي و امنيت غذايي، تاثير بر فرآيند ترسيب كربن و تغيير ميزان و پراكنش بارش‌ها در نواحي مختلف كره زمين از جمله پيامدهاي تغيير اقليم به شمار مي‌رود.

چهارم) بارش‌هاي شديد و سيل‌آسا يكي از مهم‌ترين پيامدهاي تغييرات اقليمي و گرم شدن آب‌وهواي جهاني است. طبق گزارش‌هاي هيات بين‌دولتي تغييرات اقليمي سازمان ملل (IPCC)، تغييرات اقليمي در چند دهه اخير باعث تغييراتي در رژيم بارش، ميزان رواناب، سرعت باد، تابش خورشيدي رسيده به سطح زمين و دماي هوا در سطح جهان شده كه به افزايش مقدار و فراواني حوادث شديد اقليمي مانند سيل منجر مي‌شود. به گفته محققان با افزايش هر درجه سانتي‌گراد دماي هوا، ميزان بارندگي شديد حدود ۷ درصد افزايش ‌يافته و ميزان بارش ساعتي نيز دو برابر مي‌شود كه نشان‌دهنده افزايش خطر طغيان سيل ناشي از تغييرات آب‌وهوايي است.

پنجم) سيل ليبي زنگ خطري براي ايران و تمام كشورهاي دنياست. نتايج تحقيقات محققان كشورمان نشان مي‌دهد كه احتمال وقوع سيل‌هاي مرگبار در ايران به دليل تغيير اقليم و گرمايش جهاني تا ۲۰۵۰ افزايش خواهد يافت و بايد مقام‌‌هاي شهري و دولتي از همين امروز به فكر برنامه‌ريزي براي سيل‌هاي قريب‌الوقوع باشند تا آسيب‌پذيري در برابر آن را كاهش دهند. بايد از اين هشدارها به عنوان يك فرصت براي «تهيه برنامه جامع و برنامه‌ريزي بلندمدت براي مديريت ريسك و بحران»، «توسعه زيرساخت‌هاي مقاوم و نوسازي سازه‌هاي عمراني»، «تقويت تدابير ايمني»، «نصب سيستم هشداردهنده مجهز»، «اجراي طرح‌هاي آبخيزداري»، «لايروبي رودخانه‌ها»، «اطلاع‌رساني و آموزش مردم» استفاده كنيم تا در مواجهه با اين سوانح به بهترين شكل تاب‌آوري نشان دهيم.

ششم) آمار جانباختگان و تلفات سيل‌هاي اخير به ‌وضوح نشان دادند كه انسان در مقابل مخاطرات اقليمي و خشم طبيعت، ناتوان است. سيل مرگبار در ليبي يك‌بار ديگر به ما يادآوري كرد كه براي مديريت سيل بايد به طبيعت بازگرديم، به مسووليت‌هاي‌مان نسبت به زمين و محيط‌زيست پايبند باشيم، اكوسيستم‌ها را مديريت و حفظ كنيم تا از خدمات آنها براي كنترل و كاهش خطرات سيل بهره‌برداري كنيم. ما نيازمند حفظ و مراقبت از محيط‌زيست، سازگاري با تغييرات اقليمي، پايداري و همكاري جهاني هستيم تا بتوانيم از خشم طبيعت در امان باشيم.

محمد حسین شیخ محمدی | روزنامه اعتماد